Yürürlülük Tarihi: 29 Haziran 2023 tarihli AB Resmî Gazetesinde yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.
Zorunlu Olma Tarihi: 30 Aralık 2024

Dünyanın dört bir yanındaki bir çok ülke, son on yılda ormansızlaşmayı azaltmak için, sınırlama getirerek veya tedarik zincirinde şeffaflığı artıracak önlemler alarak önemli çabalar sarf etmektedir. Ancak ormansızlaşma ve ormanların bozulması endişe verici bir hızla devam ediyor ve küresel sera gazı emisyonlarının %10’undan fazlasına neden oluyor.

Avrupa Birliği, ormansızlaşmayı küresel ölçekte ele almak için üretici ülkelerle kapsayıcı işbirlikleri yapmakta ve ormansızlaşmanın olmadığı tedarik zincirlerine etkin bir şekilde geçiş yapmak için paydaş ülkeler ve şirketlerle çalışmaya devam etmeye kararlıdır.

Son otuz yılda, bazı ürünlerin tarımsal üretimi 1.78 milyon km² ‘lik bir alanda bulunan ormanların yok olmasına yol açarak, iklim değişikliğine ve biyo çeşitlilik kaybına neden olmuştur. Bu bazı ürünlerin tarımsal üretimi için ormanların yok edilerek tarım arazilerine dönüştürülmesinden kaynaklanmaktadır. Ormansızlaşmaya %80 oranında soya, et ve palm yağı üretimi neden olmaktadır. Söz konusu ürünlerin tüketiminin %7 ila 10’u AB ülkelerinde gerçekleştirilmektedir.

Bu çerçevede, ormansızlaşma ve orman bozulumunun önlenmesi amacıyla 2023/1115 Sayılı Ormansızlaşmayı Önleme Yönetmeliği 29 Haziran 2023 tarihli AB Resmî Gazetesinde yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.

Yönetmelik şunları getirmektedir:

Ormansızlaşmaya sebep olan soya, sığır eti, palm yağı, ahşap/ağaç ürünleri, kakao, kahve ve bunlardan elde edilen belirli ürünleri üretimde girdi olarak kullanan kağıt, basılı kitaplar, gazeteler, resimler ve baskı sanayiinin diğer mamulleri, el ve makina yazısı metinler ve planlar, çikolata, mobilya, lastik ve deri gibi ürünler (EK1) mevzuat kapsamında olup, iki yılda bir yapılacak gözden geçirme sonucunda ürün kapsamı genişletilebilecektir.

EUDR Ürün Kapsam Listesi “EK1”i buradan indirebilirsiniz:
EUDR-Mevzuat-Kapsami-Urun-Listesi-EK1.pdf (30.06.2024)

Mevzuat kapsamındaki söz konusu ürünlerin AB pazarına girişi için ormansızlaşmaya sebep olmadıklarının, ahşap ve ahşap ürünleri için ise ormansızlaşmanın yanında orman bozulumuna yol açmadığının ve ilgili ülke mevzuatına uygun üretildiklerinin gösterilmesi, ürünlerin ormansızlaşmaya sebep olmayacak şekilde üretildiğini göstermeye yönelik “due diligence” (durum tespiti beyanı) yükümlülüğünün yerine getirilmesi gerekecektir.

Mevzuat kapsamı ürünlerin AB’ye ithalat prosedürleri çerçevesinde ekonomik operatörlerin bilgilendirme gereklilikleri, risk analizi ve risk önlemesini içeren üç aşamalı beyan yükümlülüğü süreçlerini tamamlamaları, bu kapsamda, ürünün tedarikçileri, üretim yeri koordinatları, ormansızlaşmaya neden olmadığına ilişkin bilgilerin sağlanması, sağlanan bilgilere göre risk analizi yapılması, olası risklerin asgariye indirilmesi sürecinin tamamlanması gerekmektedir. Bu kapsamda yükümlülüğe ilişkin beyan süreci tamamlanmadan mevzuat kapsamındaki ürünlerin AB’ye ithalatı mümkün olamayacaktır.

Mevzuat ile üçüncü ülkelere ve AB ülkelerine ormansızlaşma ve orman tahribatı ile alakalı bir risk düzeyi (düşük, standart veya yüksek) tanımlayan bir karşılaştırma sistemi (benchmarking system) oluşturulmaktadır. Risk kategorisi, operatörler ve AB Üye Devlet makamları için, gerekli denetim ve kontrolleri yürütmeleri açısından belirli yükümlülük düzeyini belirleyecek olup, yüksek riskli ülkeler için artırılmış izleme getirilmesine, düşük riskli ülkeler için ise basitleştirilmiş beyan kurallarının uygulanmasına imkan sağlanacaktır. Bu kapsamda Üye Devlet makamları, tüzükte ortaya konulan yükümlülükleri tam olarak yerine getirdiklerini doğrulamak üzere, yüksek riskli ülkelerden ürün ticareti yapan operatörlerin %9’unu, standart riskli ülkelerden ticaret yapan operatörlerin %3’ünü ve düşük riskli ülkelerden ürün ticareti yapan operatörlerin ise %1’ini denetlemek zorundadır.

Mevzuat kapsamındaki ürünlerin AB pazarına sunulması için 30 Aralık 2024 tarihinden itibaren anılan tedarik zincirlerindeki operatörlerin, AB’ye ihraç edilen emtia ve ürünlerin ormansızlaştırma içermediğini ve yasal olarak üretildiğini gösterebilmeleri gerekmektedir. KOBİ’ler için ise altı aylık bir ek süre tanınmış olup, uygulama başlangıç tarihi 30 Haziran 2025 olarak belirlenmiştir.

Tüzüğün ikinci maddesine göre ormansızlaşma içermeyen (deforestation-free) ifadesi, mevzuat kapsamı ürünlerin 31 Aralık 2020 tarihi itibariyle ormansızlaşmaya yol açmaması gerekmektedir. Buna göre örneğin, tarımsal gıda ürünleri için 31 Aralık 2020 tarihinde sonra ormansızlaşmanın gerçekleşmediği arazilerde üretildiği; sığır eti için ise, büyükbaş hayvanların 31 Aralık 2020 tarihinden sonra ormansızlaştırmaya tabi tutulmuş arazilerde üretilen ürünleri kullanarak beslenmemiş olması anlamına gelmektedir.

Öte yandan, “Yasal” ifadesi ise ilgili ürünlerin üretimin yapıldığı ülkenin ilgili mevzuatına uygun olarak üretildiğini ifade etmekte; ilgili mevzuatın, arazi kullanım haklarını, çevrenin korunmasını, ormanla ilgili düzenlemeleri, üçüncü tarafların haklarını, işçi haklarını, insan haklarını, Birleşmiş Milletler Yerli Halkların Hakları Bildirgesinde belirtilenler de dahil olmak üzere özgür, önceden ve bilgilendirilmiş rıza ilkesini, vergi, yolsuzlukla mücadele, ticaret ve gümrük düzenlemelerini içerebileceği belirtilmektedir.

Üye Devletler, sorumlulara etkili, orantılı ve caydırıcı cezalar uygulanmasını sağlamak durumundadır. Çevreye verilen zararla ve ilgili mal veya ürünlerin değeriyle orantılı para cezalarının, operatörlerin AB’deki toplam yıllık cirosunun en az %4’ü düzeyinde belirlenmesi ve kamu alım süreçlerinden ve kamu fonlarına erişimden geçici olarak hariç tutulmalarını da içermesi gerektiği hükme bağlanmıştır.

Esasen Yönetmelik, ormansızlaşma ile ilişkili belirli ürünlerin AB pazarına sunulmasına ilişkin koşulları belirlemekte ve dolayısıyla AB üyesi olmayan üreticilere veya ihracatçılara doğrudan yükümlülükler getirmemektedir. Listelenen emtia/ürünlerden birini AB pazarına sunmadan önce, bir AB operatörünün, üretim yapılan ülke veya ülkeleri ve tüm arazilerin coğrafi konumunu içeren bir durum tespiti beyanı (due diligence statement) düzenlemesi gerekmektedir. Böylece, AB şirketlerinin tedarikçilerinden ürünün ormansızlaştırma içermediğini ve yasal olduğunu gösteren bilgileri toplamaları ve analiz etmeleri gerektiği anlamına gelmektedir.

Öte yandan, Kurumsal Sürdürülebilirlik durum tespiti kapsamında yer alan şirketlerin faaliyetlerinin çevre, insan ve sosyal haklara uygun olduğuna ilişkin durum tespiti beyanı da yer almaktadır.

Kaynak:
AB EUDR resmi web sitesi: Regulation on Deforestation-free products – European Commission (europa.eu)
T.C. Ticaret Bakanlığı web sitesi: T.C. Ticaret Bakanlığı